شومینه مدرن + روندهای جدید در طراحی شومینهمعماری پدافند غیرعامل
به گزارش ویلا پیش ساخته : معماری پدافند غیرعامل با توجه به روند فزاینده تهدیدات علیه جمهوری اسلامی و با توجه به تجارب گرانبهای حاصل از دوران دفاع مقدس، درج ملاحظات ایمن سازی محیط از مهم ترین نیازهایی بود که همواره مورد توجه مسئولین محترم نظام قرار داشت. در پی صدور فرمان رهبر معظم انقلاب اسلامی به دولت مبنی بر تخصیص درصدی از بودجه دستگاه های اجرایی به موضوع طراحی پدافند غیرعامل، و سپس دستور وزیر محترم مسکن و شهرسازی، بستر لازم برای تدوین مبحث ۲۱ مقررات ملی ساختمان تحت عنوان پدافند غیرعامل مهیا گردید. بدین ترتیب تعدادی از اساتید برجسته و کارشناسان با تجربه سازمان ها و دانشگاه های معتبر کشور و بویژه مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، سازمان پدافند غیرعامل، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه صنعتی امیرکبیر و دانشگاه شهید بهشتی با مشارکت دیگر مراکز مرتبط و مهندسین مشاور در دو گروه مجزا مطالعات خود را آغاز نمودند. گروه اول متشکل از تیم تدوین کننده مقررات، و گروه دوم شامل کمیته علمی ارزیابی و نهایی سازی مقررات بود که پس از ارائه اولین ویرایش مقررات از جانب تیم اول، جلسات خوئد را به طور منظم برگزار نموده و تا زمان تدوین آخرین ویرایش، به کار خود ادامه دادند. در نهایت نیز مقررات پیشنهادی به شورای محترم عالی معماری و شهرسازی وزارت مسکن و شهرسازی به عنوان نهاد قانونی و مرجع به منظور تصویب و ابلاغ اجرای مقررات ارائه گردید. نظر به اینکه مقررات مذکور عمدتا بومی بوده و با توجه به ماهیت مباحث پدافند غیرعامل، امکان بهره گیری از تجارب و استانداردهای جهانی در حداقل ممکن بوده است، مقرر شد تا ویرایش نهایی ارائه شده تا مدتی به صورت آزمایشی مورد عمل قرار گرفته و پس از اعمال اصلاحات و تغییرات لازم به صورت نهایی به جامعه فنی کشور عرضه گردد. بدین رو آنچه در اختیار ما قرار دارد پیشوند “پیش نویس” را با خود یدک می کشد که امید است پس از بازنگری و اعمال یافته های جدید و کافی، شکل نهایی خود را پیدا نماید. بدیهی است کلیه اعضای محترم جامعه نظام مهندسی ساختمان کشور نقش موثری در بهبود و ارتقای این مقررات داشته که بدینوسیله همکاری این عزیزان به عنوان یک وظیفه اسلامی، ملی و حرفه ای تقاضا می گردد.
اصول طراحی معماری پدافند غیرعامل
کلیات و تعاریف ضمن ارائه تعریف از کلمات و مفاهیم کلیدی، به تعیین و تدقیق چهارچوب بحث و دامنه شمول مقررات پیشنهادی در این مبحث پرداخته و در گام اول تلاش شده تا مسیر حرکت و اهداف مورد انتظار را در یک چهارچوب منظم، ساختاربندی نماید. معماری برج معماری پدافند غیرعامل در این ارتباط، از میان دو دسته اصلی تهدیدهای طبیعی و انسان ساز، این مبحث تهدیدهای انسان ساز از نوع تهاجم هوایی را در کانون توجه خود قرار داده و تدوین مقررات در راستای پاسخ به آن هدایت شده اند. از این رو مبحث ۲۱ با توجه به تمرکز تلاش دشمن به ضربه به مراکز حساس و حیاتی از طریق تهاجم هوایی بویژه در ابتدای آغاز حملات، توجه ویژه ای به تعیین و رده بندی انواع ساختمان ها از دیدگاه درجه حساسیت در برابر تهدیدها داشته است. در این ارتباط نظر به اینکه ساختمان های حیاتی نیازمند تمهیدات فنی متفاوتی هستند، کمتر مورد توجه این مبحث قرار داشته و در مقابل، دامنه کاربرد عمدتاً شامل ساختمانهای متعارف غیرنظامی است.
نظر به اینکه تهدید مبنا در مبحث ۲۱ از نوع تهاجم هوایی است، اما انفجارهای هسته ای و حملات شیمیایی، میکروبی، برخورد مستقیم پرتابه ها و اغتشاشات الکترونیکی مشمول مقررات این مبحث نیستند. بنابراین تمهیدات معماری و سازه ای لازم به منظور مقاومت نسبی و قابل قبول تمام ساختمان های متعارف غیرنظامی در مقابل موج انفجار، ترکش ها و امکان فروپاشی در نظر گرفته شده اند. این تمهیدات همراه با پیش بینی فضای امن قابل بهره برداری در بخش های مناسبی از ساختمان های مذکور ارائه شده اند. بدین ترتیب؛
دامنه کاربرد پدافند غیرعامل
۱- این مقررات شامل ساختمانهای جدید در دست طراحی می باشد و ساختمانهای موجود را در بر نمی گیرد.
۲- کاربرد این مبحث صرفاً جهت طراحی ساختمان در برابر بارهای انفجاری است. نقاشی برج بدیهی است رعایت ضوابط شهرسازی نیز برای پدافند غیرعامل در صورت وجود قابل توصیه جدی می باشد.
۳- انفجارهای هسته ای و حملات شیمیایی، میکروبی، برخورد مستقیم پرتابه ها و اغتشاشات الکترونیکی مشمول مقررات این مبحث نیستند.
۴- دامنه کاربرد عمدتاً شامل ساختمانهای متعارف غیرنظامی است.
اهداف
اهداف ترسیم شده برای مقررات پیشنهادی در این پیش نویس را می توان به صورت زیر معرفی نمود:
تعیین حداقل ضوابط و مقررات برای طرح و اجرای ساختمان ها در برابر تهدیدهای انسان ساز، بویژه تهاجم هوایی می باشد به طوری که با رعایت آن انتظار می رود:
– ساختمان های با درجه اهمیت حیاتی، پس از انفجار قابلیت خدمت رسانی خود را حفظ کند.
– برای سایر ساختمان های با درجه اهمیت مختلف دیگر با در نظر گرفتن ملاحظات اقتصادی و اجتماعی ضمن کاهش تلفات، خسارت های سازه ای و غیر سازه ای به حداقل قابل قبولی برسد.
سطوح عملکرد ساختمان ها
سطوح عملکرد ساختمان شامل چهار سطح زیر است، که شامل سطوح عملکرد سازه ای و غیرسازه ای می باشد.
– قابلیت استفاده بی وقفه
– ایمنی جانی
– آستانه فروریزش
– و سطح عملکرد لحاظ نشده
درجه اهمیت ساختمان
معماری پدافند غیرعامل در این مبحث ساختمان برمبنای نوع کاربری آن، تعداد ساکنین یا شاغلان درون ساختمان، ارزش سرمایه های داخل آن، مساحت بنا، تعداد طبقات به پنج گروه اهمیتی زیر تقسیم بندی می شوند:
۱- حیاتی: محل استقرار افراد و یا انجام مأموریت های کلیدی و امنیت ملی می باشد. ساخت سینما خانگی از جمله: مراکز تصمیم گیریهای کلان سیاسی، ستادهای فرماندهی و …
۲- خیلی زیاد: دارای بیش از ۴۵۰ کارمند ، مراجع و یا ساکن، یا ساختمان چند طبقه بیشتر از ۱۵۰۰۰ متر مربع، و … از جمله: مدارس و دانشگاه های مهم و …
۳- زیاد: دارای ۱۵۱ تا ۴۵۰ کارمند، مراجع و یا ساکن، یا – ساختمانهای چند طبقه ۸ تا ۱۵ هزار مترمربع؛ از جمله: مدارس، مراکز درمانی و …
۴- متوسط: دارای ۲۱ تا ۱۵۰ کارمند ، مراجع و یا ساکن، یا ساختمان های با ۴۰۰ تا ۸۰۰۰ متر مربع و …؛ از جمله: مغازه ها و ساختمان های تجاری و …
۵- کم: دارای ۲۰ کارمند، مراجع و یا ساکن، و تا ۴۰۰ متر مربع؛ از جمله: ساختمانهای مسکونی ۱ و ۲ طبقه و …
پهنه بندی خطر
به منظور پهنه بندی خطر تهاجم، کشور به سه پهنه با خطر شدید، متوسط و کم تقسیم می شود. در متن کتاب این سه بخوبی تعریف شده اند که در این مجال کوتاه از آن می گذریم.
نحوه عملکرد ساختمانها در برابر سطوح مختلف بار انفجار بر حسب درجه اهمیت
زیر این عنوان، جداول گذشته با یکدیگر ترکیب شده و بدین ترتیب ماتریسهایی ارائه شده اند که در آنها، انواع ساختمان ها، بر حسب سطح عملکرد (استفاده بی وقفه، ایمنی جانی، آستانه فروریزش، و لحاظ نشده)، به تفکیک هر یک از پهنه های سه گانه خطر در سطح ملی، در برابر سطوح مختلف بار انفجاری جانمایی شده اند.
نمودار گردشی طراحی
برای اینکه فرآیند مذکور به نحو ساده ای برای کاربران مبحث ۲۱ معرفی شود و در ضمن، خلاقیت در سوپرمارکت مهم ترین گام های اقدام، به تفکیک جانمایی و ملاحظات برنامه ریزی منطقه ای، طراحی معماری، طراحی سازه ای و تاسیسات طی این فرایند روشن شود، نمودار گردشی طراحی به صورت زیر معرفی شده است.
پدافند غیرعامل
جایگاه معماری در پدافند غیرعامل
آرایش فضاهای ساختمانی و نحوه ارتباط آنها با اطراف می تواند امکانات ویژه ای را برای نجات جان افراد ایجاد نموده و باعث بهبود عملکرد سیستم و کاهش آسیب پذیری آن گردد. تعیین طرح هندسی بنا، موقعیت بازشوها، نحوه دسترسی ها و همچنین پیش بینی فضای امن به عنوان فضایی چند عملکردی برای هر ساختمان در زمان صلح و جنگ برعهده معمار می باشد. معماری پدافند غیرعامل معمار باید با توجه به کاربری بنا و نیازهای آن فضاهایی را طراحی نماید که علاوه بر عملکرد پدافندی در زمان جنگ، در زمان صلح نیز کاربری مناسبی داشته باشد. معماری مسجد هرچه عملکرد پدافندی ساختمان ها بالاتر باشد، ”میزان حفاظت و بهره وری آن“ در مقابل تهدیدات نیز بالا می رود.
رعایت ملاحظات پدافند غیرعامل در طراحی معماری، بعنوان یک ابزار، قدرت دفاعی را بالا می برد و نیاز به “امنیت” را بخوبی پاسخ گویی می کند.
اثرات موج انفجار ناشی از بمباران هوائی، نه تنها باید در برنامه ریزی کلان و طراحی مجتمع های زیستی منظور گردد، بلکه باید در جزئی ترین حوزه مهندسی مانند ساخت درب و پنجره و انتخاب جنس مصالح ساختمان مانند شیشه و اجزای نما نیز، به صورت همه جانبه و متعادل بررسی شده و مورد ملاحظه قرار گیرد تا طرح پایدار بماند.
برای ارائه طرح مایه (مفهوم ذهنی به صورت طرح اولیه) باید با آزمون و نظریه پردازی در جزئی ترین موارد دفاعی، کلیه عوامل موثر بر طراحی مجتمعهای زیستی را در نظر گرفت. در توسعه طرح های اولیه مختلف و تنوع فکری، بهترین راهکارها با مشارکت کارفرما و در صورت امکان، بهره بردار انتخاب شده و سپس به صورت طرح هادی، جامع و تفصیلی ارائه می شود.
خلاصه الزامات معماری در طراحی یک مجتمع زیستی از دیدگاه پدافند غیرعامل در جدول زیر ارائه شده است.
سرفصل های معماری در پدافند غیرعامل
| ملاحظات | سرفصل |
| طراحی محوطه | ۱- جانمایی ساختمان |
| ۲- مسیرهای دسترسی | |
| ۳- فضاهای باز و نوع پوشش | |
| ۴- شبکه های زیرساختی | |
| طراحی ساختمان | ۵- طراحی معماری داخلی- مبلمان و مصالح پوششی |
| ۶-طراحی پلان(فضاهای چندعملکردی- سیرکولاسیون معماری) | |
| ۷- طراحی بازشوها | |
| ۸- نمای بیرونی ساختمان ها | |
| ۹- نوع مصالح پوششی داخلی ساختمان ها | |
| طرح فضای امن و پناهگاه | ۱۰- ورودی ها و خروجی های اضطراری |
| ۱۱- فضای امن داخلی | |
| ۱۲- پناهگاه | |
| جزئیات معماری | ۱۳- فضای باز |
| ۱۴- فضای داخل ساختمان |
ملاحظات برنامه ریزی و طراحی محوطه
مهمترین هدف برنامه ریزی محوطه بر اساس اصول پدافند غیرعامل، هدایت سریع و مطمئن افراد به پناهگاههای خارج از ساختمان و اتخاذ تمهیداتی جهت کاهش خطرات ناشی از ریزش آوار بر سر افراد خارج از ساختمان، اصول طراحی نما تسهیل اقدامات امداد و نجات و بکارگیری اصول استتار، اختفا و فریب برای کاهش خطرپذیری ساختمانها میباشد.
جانمایی ساختمان
جانمایی مناسب ساختمان در محوطه می تواند تأثیر مهمی بر کاهش آسیب پذیری آن داشته باشد. در این رابطه حداقل تمهیدات لازم جهت طراحی محوطه در برابر تهدیدات بشرح عبارتند از:
۱- ممانعت از تمرکز افراد، سرمایه ها، فعالیت ها و ساختمان ها در یک محوطه فشرده.
۲- ایجاد طرح کلی محیط به صورت غیرمتمرکز و منظم. این امر کارآیی محیط برای تعیین مکان جان پناههای امن در برابر ریزش آوار را افزایش میدهد.
مطلوب نامطلوب
۳- فضاهای حایل و در صورت امکان با اختلاف سطح مناسب جهت پناه گیری در طراحی محوطه بین ساختمان و راه دسترسی اصلی، به منظور کاهش خسارات و اثرات انفجار.
و …
پدافند غیرعامل
فضاهای باز
– ایجاد لبه در فضای باز به عنوان جان پناه.
پدافند غیرعامل
– طراحی چند منظوره اجزای فضاهای باز .
پدافند غیرعامل
– حذف لبه های تیز و گوشه دار از فرم کلیه عناصر محیط و استفاده از فرمهای نرم و گرد
و …
مسیرهای دسترسی
– مسیرهای دسترسی باید به نحوی طراحی شوند که علاوه بر به حداقل رساندن تداخل میان حرکت عابرین پیاده و وسایل نقلیه، کارایی را به حداکثر برساند.
– تحت هیچ شرایطی ریزش آوار نباید موجب انسداد کامل مسیرهای دسترسی شود . این محدوده تابع نسبت ارتفاع توده به فضای باز بین آن است
– در طراحی مسیرهای پیاده رو در محوطه و فضای باز باید موانع و عوامل محدود کننده فرار از خطر، حذف شوند. اصولاً سهولت حرکت به ویژه در مواقع بحرانی یکی از عوامل مهم در تأمین محافظت یا دسترسی سریع و آسان به نقاط امن می باشد.
و …
طراحی معماری
۱- طراحی حجم ساختمان
انتخاب فرم و حجم مناسب برای ساختمان بر میزان خسارات کلی آن تأثیر بسزایی دارد.
زاویه های تند و عناصر پیرامونی ساختمان می تواند اثر موج انفجار را تشدید نماید. اصول طراحی نما زاویه های باز نسبت به زاویه های تند تأثیر کمتری دارند. هنگام استفاده از سطوح منحنی، فرمهای محدب به فرمهای مقعر برتری دارند. شدت فشار منعکس شده بر سطح ساختمان محدب و مدور نیز کمتر از ساختمان مسطح است.
احجام و المانهای پیرامونی
عناصر الحاقی سست باید از نمای ساختمانهای با درجه اهمیت ۱ و ۲ حذف شوند و در ساختمان های با اهمیت درجه ۳ و ۴ نیز با رعایت شرایط خاص(اتصال محکم) مجاز است.
– در صورت بکارگیری تزئینات در نما به خصوص در ترازهای بالاتر بهتر است از مصالح سبک مانند چوب، پلاستیک، آلومینیوم یا پلیمر و کامپوزیت استفاده شود.
پدافند غیرعامل
نحوه ساخت پدافند غیرعامل
نماهای جانبی و جداره خارجی ساختمان
جداره خارجی ساختمان نسبت به انفجار خارجی بسیار آسیب پذیر است زیرا نزدیکترین بخش ساختمان
به انفجار می باشد.
– بکارگیری عناصر سست و شکننده وسیع و نیز پنجره ها در محیط بیرونی و در سطح نمای ساختمان، بام و تجهیزات و مبلمان نصب شده در فضای باز مجموعه در ساختمان های با درجه اهمیت۱ ممنوع می باشد و در سایر ساختمان ها باید به حداقل ممکن کاهش یابند.
– استفاده از بام همرنگ با محیط.
روابط فضاهای امن و سایر فضاهای ساختمان
در طرح کلی برنامه فضایی – عملکردی باید فضاهای امن ساختمان از سایر فضاها مجزا شوند معماری پدافند غیرعامل در حالت ایده آل باید فضاهای امن در درون حجم ساختمان و فضاها ی دیگر در خارج از ساختمان اصلی یا در نواحی پیرامون ساختمان قرار گیرند.
و …
مسیرهای حرکت داخلی
– درهای غیرمتقابل در فضای ورودی
– پلکانهای خروج اضطراری باید تا حد ممکن از فضاهای پرخطر دور باشند و نباید به فضاهای پرخطر منتهی شوند.
و …
بازشوهای خارجی و پنجره ها
شکست شیشه ها در هنگام انفجار از خطرات مهم محسوب میشود. لذا طراحان باید علاوه بر در نظر گرفتن معیارهای کارایی انرژی و روشنایی ساختمان، به منظور اتخاذ تمهیداتی در برابر خطر انفجار، معیارهایی از قبیل عقب نشینی پنجر ه ها، ابعاد بهینیه آنها، نوع مواد شیشه، قاب و اتصالات را مورد ملاحظه قرار دهند.
به طور کلی، استفاده از پنجره های کمتر یا کوچکتر توصیه می شود تا موج انفجار کمتری وارد ساختمان گردد.
تیغه بندی و عناصر غیرساز های
– در تیغه های داخلی از نازکترین ضخامت تیغه ها که تحت بارهای معمولی جوابگو باشد، استفاده شود.
– از اتصال تیغه ها به ستونها و دیگر اعضای اصلی باربر قائم (نظیر ستونها) باید پرهیز گردد. به جای آن قاب را به دیافراگم کف متصل کرد.
و …
راههای فرار و خروجی های اضطراری
– خروجی اضطراری از طریق یک خم ۹۰ درجه و یک چالاب که به عنوان تله انفجاری و محل ریزش آوار احتمالی و همچنین جمع آوری و دفع آبهای زائد است، به پناهگاه متصل می شود.
و …
پناهگاهها
معماری پدافند غیرعامل جهت مقابله با اثرات روانی، امکانات و خصوصیات فضای پناهگاه باید به گونهای باشد که حتی الامکان آرامش نسبی در افراد ایجاد کند.
برای دست یافتن به چنین خصوصیاتی عواملی از قبیل نور، تهویه، رنگ، جنس مصالح، صدابندی، ابعاد و تناسبات فضاها، شرایط آسایش و امکانات جنبی و فرعی نقش مهمی دارند.
– پناهگاه باید در نزدیکترین محل زندگی افراد باشد.
– به منظور حفظ جان افراد ضروری است در کلیه مراکز حیاتی و حساس، وزارتخانه ها، قیمت متری ساخت ویلا دانشگاهها، مدارس و دیگر مکانهای عمومی پناهگاه چند منظوره احداث شود.
و …
بدین ترتیب ملاحظه می گردد که مقررات طرح شده تا جزیی ترین جزییات معماری نیز پیش رفته اند. با این وجود هنوز جای خالی زیادی تا نقطه مطلوب وجود دارد که امید است با همکاری کلیه مهندسین معمار، در جهت رفع این کاستی ها اقدامات فوری صورت پذیرد.
پیشنهاد مقاله برای مطالعه بیشتر :
