مشکل اسرائیل و اعراب خلیج فارس شدیدتر میشود/ نتانیاهو به پیشروی ادامه میدهد
به گزارش اخبار اویم شاهانه به نقل از تابناک، پویاییهای ژئوپلیتیکی پیچیده در حال شکل دادن به چشمانداز خاورمیانه هستند. تحلیل سادهانگارانهی این منطقه بهعنوان یک بلوک یکپارچه با سرنوشتی واحد، اشتباه است. تنوع و پیچیدگیهای عمیق در کشورهای این منطقه، نیازمند رویکردی چندوجهی و تحلیل تفکیکشده از روندهای کلیدی است که آیندهی آن را رقم میزنند.
یکی از روندهای برجسته، افزایش نابرابری بین کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) و دیگر کشورهای عربی است. در حالی که کشورهای GCC از رشد اقتصادی سریع و ثروت قابل توجهی برخوردار هستند، بسیاری از کشورهای عربی دیگر با چالشهای اقتصادی و توسعهای عمیقی دست و پنجه نرم میکنند. این واگرایی اقتصادی، در حوزههای ثبات سیاسی و انسجام اجتماعی نیز نمود یافته است و به تغییر مرکز ثقل منطقه به سمت خلیج فارس انجامیده است.
روند دوم، ضعف و فروپاشی دولتها در برخی از کشورهای منطقه است. به نقل از مفهوم ماکس وبر از دولت مدرن، بسیاری از کشورهای خاورمیانه در دو دهه گذشته، انحصار استفاده مشروع از زور را از دست دادهاند. این امر در کشورهایی مانند عراق، سوریه، سودان، لیبی، یمن و لبنان به وضوح مشهود است، جایی که فروپاشی اقتدار دولت، ناتوانی در کنترل مرزها، ارائه خدمات عمومی و ایجاد هویت ملی مشترک را به دنبال داشته است. نتیجه این فروپاشی، ظهور پدیدههای خطرناکی مانند تروریسم، جنایات علیه بشریت و جنایات سازمانیافته است که هیچ کشوری به تنهایی قادر به مقابله با آن نیست.
این فقدان قدرت دولتی، زمینه را برای سیاست هویتی خشونتآمیز فراهم کرده است. گروههای مختلف بر اساس هویتهای فرقهای، قومی، قبیلهای و منطقهای برای پر کردن خلأ قدرت رقابت میکنند و کشورها را به سمت هرج و مرج و فروپاشی بیشتر سوق میدهند.
روند سوم، رقابت فزاینده بین ایالات متحده و چین به عنوان دو قدرت جهانی است. این رقابت دوقطبی، ویژگیهای متمایزی نسبت به جنگ سرد دارد و بر روابط پیچیدهای از وابستگی متقابل و رویارویی رقابتی استوار است. در حالی که وابستگی اقتصادی بین دو کشور در چهار دهه گذشته عمیق بوده است، گرایش به رویارویی رقابتی به دلیل اقدامات حمایتگرایانه، رقابت در حوزههای فناوری پیشرفته، و تلاش برای نفوذ در سازمانهای بینالمللی، در حال افزایش است. این رویارویی، جهانیسازی را به چالش کشیده و وابستگی اقتصادی را به چالشی سیاسی و استراتژیک تبدیل کرده است.
این رقابت برای کشورهایی مانند عربستان سعودی و سایر کشورهای GCC که روابط امنیتی و اقتصادی مهمی با هر دو قدرت دارند، چالشها و فرصتهای جدیدی ایجاد میکند. وابستگی به منابع انرژی خاورمیانه، اهمیت این منطقه را در این رقابت افزایش داده است. اما وخامت روابط چین و آمریکا میتواند به رکود اقتصادی جهانی و چالش برای پروژههای توسعه اقتصادی در کشورهای GCC منجر شود. همچنین، تضعیف نهادهای بینالمللی در نتیجه این رقابت با منافع کشورهای GCC که طرفدار چندجانبهگرایی هستند، در تضاد است.
سرانجام، مسئله فلسطین به عنوان یک عامل اساسی در شکلدهی به ژئوپلیتیک خاورمیانه، اهمیت خود را حفظ کرده است. با وجود امیدهای اولیه در دهه ۱۹۹۰، احتمال راهحل صلحآمیز به دلیل وقایع اخیر بهشدت کاهش یافته است. ادامهی درگیریها، اسرائیل را بهعنوان عامل اصلی بیثباتی در منطقه نشان میدهد و واکنشهای تندی را از سوی دیگر کشورها برمیانگیزد.
در کل، چشمانداز خاورمیانه ترکیبی پیچیده از عوامل اقتصادی، سیاسی و ژئوپلیتیکی است که بهطور متقابل بر هم تأثیر میگذارند. درک این پویاییها برای پیشبینی آینده این منطقه حیاتی است. تحلیلهای سادهانگارانه نمیتوانند پیچیدگیهای این منطقه را در بر گیرند. درک این عوامل متقابل و بررسی دقیق آنها برای تدوین سیاستهای موثر در این منطقه از جهان، ضروری به نظر میرسد.
منبع: تابناک
